Mae astudiaeth newydd gan ymchwilwyr yn CASCADE, Prifysgol Caerdydd, wedi amlygu anghydraddoldebau rhwng menywod a dynion o ran y tebygolrwydd y bydd eu plant yn cael eu rhoi mewn gofal. 

  • Mae’r astudiaeth yn dangos pan fo’r un ffactorau risg yn bresennol megis camddefnyddio cyffuriau ac alcohol, mae mamau sengl yn fwy tebygol o gael eu plant mewn gofal na thadau sengl.
  • Mae hyn yn wir wrth edrych ar y rhan fwyaf o’r ffactorau risg cyffredin sy’n gysylltiedig â phlant yn dod i ofal.

Defnyddiodd yr astudiaeth ddata presennol a gasglwyd gan wasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau iechyd yng Nghymru i edrych ar yr aelwydydd yr oedd plant yn byw ynddynt cyn iddynt fynd i ofal. Yna cymharwyd yr aelwydydd hynny â gweddill yr aelwydydd yng Nghymru lle nad oedd yr un plentyn yn mynd i ofal.  Roedd yn canolbwyntio’n arbennig ar y mathau o broblemau a oedd gan yr oedolion a oedd yn byw yn yr aelwydydd hynny, gan ddefnyddio data’r gwasanaeth iechyd i nodi’r problemau hynny. Roedd y rhain yn cynnwys materion fel camddefnyddio cyffuriau ac alcohol, anawsterau dysgu a gwahanol fathau o broblemau iechyd meddwl. Rydym wedi gwybod ers tro bod y ffactorau hyn yn gysylltiedig â’r tebygolrwydd y bydd plant yn mynd i ofal.  Fodd bynnag, roedd yr astudiaeth hon yn gallu dweud mwy wrthym am yr amgylchiadau lle’r oedd y ffactorau hyn yn ei gwneud yn fwy tebygol i blant fynd i ofal.

Un o ganfyddiadau mwyaf trawiadol yr astudiaeth oedd bod mwyafrif y ffactorau a archwiliwyd yn cael effaith llawer mwy ar y tebygolrwydd o ofal pe baent yn digwydd ym mam fiolegol y plentyn yn hytrach nag oedolion eraill yn y cartref.  I archwilio’r effaith hon ymhellach edrychodd yr astudiaeth yn benodol ar y cartrefi un oedolyn a chymharodd faint o effaith yr oedd y ffactorau’n ei chael ar y tebygolrwydd o ofal pe baent yn bresennol mewn menyw sengl neu ddyn sengl.   Unwaith eto, roedd mwyafrif y materion yn cael mwy o effaith ar y tebygolrwydd o ofal pe baent yn digwydd mewn merched sengl yn hytrach na dynion sengl.  Felly, er enghraifft, os oes gan fenyw sengl broblem camddefnyddio cyffuriau mae’n cynyddu’r siawns y bydd ei phlant yn cael eu cymryd i ofal yn llawer mwy na phe bai gan ddyn sengl broblem camddefnyddio cyffuriau.  Canfuwyd patrymau tebyg ar gyfer y problemau eraill rhieni yr edrychwyd arnynt, gydag un eithriad: gorbryder.  Roedd dynion sengl a oedd yn dioddef o orbryder yn fwy tebygol o gael eu plant i gael eu cymryd i ofal na merched sengl â gorbryder.

Eglurodd awdur arweiniol yr astudiaeth, Dr Nell Warner:

“Mae’r canfyddiadau hyn yn drawiadol ac yn peri pryder mawr, gan eu bod yn amlygu anghydraddoldebau difrifol o ran yr amgylchiadau y mae plant yn debygol o fynd i ofal.  Maen nhw’n awgrymu bod yna achosion lle mae plant mamau sengl â lefelau penodol o broblemau wedi cael eu rhoi mewn gofal, tra bod tadau sengl â lefelau tebyg o broblemau heb wneud hynny. Mae hynny’n wirioneddol bryderus.”

“Er bod ein hastudiaeth wedi gallu amlygu bod hyn yn digwydd nid yw’n esbonio pam, ac mae’n bosibl y bydd llawer o esboniadau.  Er enghraifft, gallai fod yn gysylltiedig ag arfer o fewn gwasanaethau cymdeithasol a gwahanol agweddau at weithio gyda mamau a thadau, neu gall fod yn gysylltiedig â faint mae gwasanaethau cymdeithasol yn debygol o fod yn ymwybodol o wahanol faterion mewn mamau a thadau.  Gall hefyd fod yn gysylltiedig â phethau sy’n digwydd yn ehangach mewn cymdeithas, ac agweddau gwahanol ar gyfer mamau a thadau sengl a allai effeithio ar bwy sy’n cael eu cyfeirio at y gwasanaethau cymdeithasol. Felly mae’n bwysig iawn ein bod yn darganfod mwy am pam mae’n digwydd.”

Mae’r Athro Jonathan Scourfield, athro gwaith cymdeithasol o Brifysgol Caerdydd a oedd hefyd yn rhan o’r astudiaeth, wedi cael gyrfa hir yn ymchwilio i rywedd mewn gwaith cymdeithasol, ac amlygodd sut y gallai’r canfyddiadau adlewyrchu canfyddiadau astudiaethau blaenorol am agweddau at famau a thadau.

“Mae’n hysbys iawn bod gweithwyr cymdeithasol yn tueddu i ganolbwyntio mwy ar famau na thadau, am lu o resymau. Mae hon yn dystiolaeth newydd bwerus ar y pwnc, gan edrych ar holl boblogaeth Cymru. Mae angen iddo gael ei gymryd o ddifrif gan wasanaethau sy’n gweithio gyda phlant a theuluoedd ar draws y DU, oherwydd mae’n bosibl iawn y gwelir tueddiadau tebyg mewn mannau eraill.”

Daeth Dr Nell Warner i’r casgliad:

“Rydym yn gwybod bod gweithwyr cymdeithasol dan bwysau gwirioneddol oherwydd llwyth achosion uchel a chyllidebau awdurdodau lleol yn cael eu gwasgu, ond yn fy mhrofiad i maent yn awyddus iawn i fynd i’r afael â’r anghydraddoldebau y mae’r bobl y maent yn gweithio gyda nhw yn eu hwynebu, a dylai’r canfyddiadau hyn helpu i nodi meysydd ar gyfer newid.”

Mae’r ymchwil wedi’i chyhoeddi yn Adolygiad Gwasanaethau Plant a Ieuenctid: Warner, N., Scourfield J., Cannings-John, R., Rouquette, OY, Lee, A., Vaughan, R., Broadhurst, K., & John,A. 2024. Ffactorau risg rhieni a phlant sy’n mynd i ofal y tu allan i’r cartref: Effeithiau risg gronnol a rhyw rhiant. Adolygu Gwasanaethau Plant a Ieuenctid Ffactorau risg rhieni a phlant sy’n mynd i ofal y tu allan i’r cartref: Effeithiau risg gronnol a rhyw rhieni – ScienceDirect .

Roedd y tîm ymchwil yn cynnwys ymchwilwyr o: CASCADE, Prifysgol Caerdydd (Dr Nell Warner, Yr Athro Jonathan Scourfield, Rachael Vaughan), Y Ganolfan Ymchwil Treialon Prifysgol Caerdydd (Dr Rebecca Cannings-John), Llwyfan Data Iechyd Meddwl y Glasoed ym Mhrifysgol Abertawe (Yr Athro Ann John, Dr Olivier Rouquette) , Banc data SAIL Prifysgol Abertawe (Dr Alex Lee) a Chanolfan Ymchwil Cyfiawnder Plant a Theuluoedd, Prifysgol Caerhirfryn (Yr Athro Karen Broadhurst).

  • Cynhaliwyd y dadansoddiad ym manc data SAIL, Prifysgol Abertawe ( https://saildatabank.com/ ) drwy’r Platfform Data Iechyd Meddwl Glasoed.